Ja, de liefde…  wat is de liefde?


De lyrische tekst over de liefde van I Corinthe, het hooglied van Paulus, wordt afgesloten met de formule: zo blijven dan deze drie, geloof hoop en liefde, pistis, elpis, agapè maar de meeste van deze is de liefde.

 

In het Grieks, de taal waarin het Nieuwe Testament is geschreven, staat het werkwoord dat bij geloof hoop en liefde hoort in het enkelvoud, ‘zo blijft dan geloof, hoop en liefde’. Geloof, hoop en liefde zijn tezamen in één formule gevangen. Deze drieheid van geloof, hoop en liefde is sterker dan alle andere zaken, maar de sterkste hiervan is de liefde, benadrukt de apostel. Paulus verdedigt hier zijn leer tegen de christenen in Corinthe, die denken dat kennis de kern van het volgen van Christus is. Deze Corinthiërs gaan ervan uit dat zij door de kennis al een speciale status bezitten en dat zij al ‘gered’ zijn. Deze christenen de zogenaamde gnostici, naar het Griekse woord voor kennis gnosis, claimen kennis over leven, dood, god en schepping en liefde. Zij staan de libertijnse liefde voor. Paulus kant zich fel tegen deze gnostici van Corinthe: wij kennen slechts ten dele, wij zien in een spiegel van raadselen en bovendien draait het niet om kennis, het begrip dat centraal moet zijn in onze levenswandel is liefde. Kennis is arrogantie; menszijn is gegeven met hoop, vertrouwen en vooral liefde.

 

De meeste van deze is de liefde. In één adem zou je hierachter aan de tekst van Romeinen 13:10 kunnen lezen: zo is dan de liefde de vervulling der wet. plèrooma oun nomou hè agapè.


Zowel het Oude (Deut. 6:5; Lev. 1918) als het Nieuwe Testament (Matt. 22:37-38; Marc. 12:29-31) kent het gebod: gij zult de Here uw God liefhebben met geheel uw hart, met geheel uw ziel en met geheel uw verstand (en al uw kracht) en uw naaste als u zelf. Jezus zegt: aan deze twee geboden hangt de ganse wet en de profeten en dit is wat Paulus bedoelt met: zo is dan de liefde de vervulling der wet. De liefde tot God wordt concreet in de naastenliefde. De heilige Theresa van Avila schreef al in de middeleeuwen dat God geen andere handen heeft om zijn werken te doen dan de onze. De liefde is dus aan ons, het is onze opdracht.

 

Liefde is niet vanzelfsprekend, liefde is een ingewikkelde, niet eenduidige emotie, dit wordt weerspiegeld in het begrip liefde. Het begrip liefde bestrijkt meer dan een enkel gebied. Liefde voor God en naaste is een andere liefde dan die tussen twee geliefden. Liefde tussen ouders en kinderen is een andere dan die voor vrienden. Liefde voor vrienden is een andere dan die voor postzegels. In de taal waarin het Nieuwe Testament geschreven werd bestaan voor deze verschillende intenties en gebieden van de liefde verschillende woorden. Het woord liefde dat Paulus gebruikt in Corinthe is agapè. Dit woord wordt gebruikt voor de liefde tussen God en mens. Dit is het woord voor de liefde voor de naaste, het woord voor de liefde van de twee geboden die de wet vervullen. Agapè liefde is de solidariteit van mensen, het betekent respect voor elkaar hebben, het geeft structuur, het is de kracht die onze samenleving vormgeeft.

 

Voor de liefde tussen ouders en kinderen gebruikt de Nieuw Testamentische taal zowel agapè, solidariteit, als philia, het woord dat gebruikt wordt voor het warme gevoel en de tederheid die mensen voor elkaar koesteren. Een derde manier van liefhebben wordt in het Grieks aangegeven met het woord eros. Zegt Paulus over de liefde, de agapè, zij is niet afgunstig, alles verdraagt zij en alles duldt zij, over eros kan dit niet gezegd worden. Eros is de met seksualiteit geassocieerde exclusieve liefde. Over deze exclusieve liefde spreekt Paulus hier niet, hij is een celibatair ingesteld man. Paulus stelt de erotische liefde niet op de voorgrond. Hij en zijn volgelingen verwachtten dat de wederkomst van Christus en het einde van de heerschappij van de dood nog tijdens hun leven zou plaatsvinden. Zij waren niet geïnteresseerd in voortplanting zij loochenden het belangrijke gebod uit Genesis: gaat heen en vermenigvuldigt u. Nee, voor eros moeten we naar het Oude Testament.

 

Het tekstfragment van 1 Cor.13 wedijvert in lyriek met het lied der liederen, sjir hasjirim, het Hooglied. Maar de liefde beschreven in het Oude Testament is sensueler en seksueler dan in het Nieuwe Testament.

 

In Hooglied VIII, 5 e.v. staat geschreven:

 

Draag mij als een zegel op uw hart

Als een zegelring om uw vinger

Want sterk als de dood is de liefde (ahav)

De hartstocht hard als het graf

Haar vlammen zijn bliksemschichten

Vlammen van Jahwe

Geen watervloed kan de liefde blussen

Geen rivier spoelt haar weg

 

Doorgaans liefderijk en zachtmoedig bezingt het Hooglied de liefde en de hartstocht tussen twee mensen. Maar ook steeds wordt duidelijk gemaakt dat verlangen naar de geliefde en het gemis van de geliefde pijnlijk is. Liefde is qua kracht van dezelfde orde als de kracht van de dood, de dood die onoverwinnelijk wordt geacht. De erotische liefde gaat altijd samen met hartstocht. De hartstocht is hard als het graf. Een andere interpretatie van ‘de hartstocht is hard als het graf’ is: ‘met de onwrikbaarheid van het dodenrijk (sjeool) sluit de hartstocht ieder ander buiten. Voor hartstocht wordt hier hetzelfde woord gebruikt (qina) dat in de tien geboden gebruikt wordt voor de jaloezie van God: ‘ik de Here uw God, ben een naijverig God’. Liefde is ontroerend, is lief maar is ook een aandoening waarmee niet te spotten valt, sterk als de dood is zij. De verbondenheid tussen twee mensen is als een verbond tegen de negatieve en chaotische krachten van de wereld. De vrouw zegt tegen haar geliefde draag me als een zegel op je hart en om je vinger, als een amulet ter bescherming. Liefde is een antwoord op de dood die gewend is het laatste woord te hebben. Liefde en hartstocht horen bij elkaar en wegen op tegen dood, zijn even standvastig als de onderwereld. Ook de onderwereld laat niemand los die daar eenmaal is aangekomen. De kracht van de liefde wordt verder vergeleken met vlammen en bliksemschichten. In het Hebreeuws staat er dat de pijlen van de liefde sterk zijn als de pijlen van Resjef, de god van de pest, en ook even sterk als de vlammen van Jahweh. Zowel in positieve als in negatieve zin duldt deze liefde geen tegenkrachten. De wateren, de machten van de chaos kunnen de liefde niet blussen. Eros overwint de dood en verzoent tegenstellingen. Deze liefde, deze eros, is onderdeel van het scala gevoelens en emoties die mensen met elkaar verbindt en mensen aan elkaar bindt en die samen vallen onder de term liefde.

 

De kern van al deze liefdes is dat ze wederzijds is, geef liefde en krijg liefde. Liefde gaat van jullie uit als van een bron en liefde zal naar jullie terugstromen. Niet bedoeld in de zin van do ut des, ik geef opdat jij geeft. Het geheim van de liefde is juist de onvoorwaardelijkheid, ik geef omdat ik van je houd. Zo is liefde de vervulling der wet.

 

 

Was es ist


Es ist Unsinn
sagt die Vernunft
Es ist, was es ist
sagt die Liebe

Es ist Unglück
sagt die Berechnung
Es ist nichts als Schmerz
sagt die Angst
Es ist aussichtslos
sagt die Einsicht
Es ist was es ist
sagt die Liebe

Es ist lächerlich
sagt der Stolz
Es ist leichtsinnig
sagt die Vorsicht
Es ist unmöglich
sagt die Erfahrung
Es ist was es ist
sagt die Liebe

Erich Fried